Gjatë protestave të tanishme të Iranit që filluan në fund të dhjetorit 2017, iranianë nga mbarë vendi protestuan për kushtet ekonomike dhe politike të vendit, ndërsa shumë vunë në pikëpyetje ndërhyrjen iraniane në Siri dhe Gaza. Është interesante se jo të gjithë nga ato shumë individë që protestonin, të cilët kryesisht kishin prejardhje nga zona më rurale, më të varfra dhe konservatore, bënë thirrje për një republikë laike ose një demokraci liberale.
Përkundrazi, shumë njerëz këndonin slogane pro-monarkike. Protestuesit thërrisnin “Reza Shah, bekuar qoftë shpirti jot”, “jetofsh përgjithmonë Reza Shah” dhe “Irani është në kaos, pa Shah [Mohammad Reza]” duke iu referuar Reza Shah, i cili themeloi dinastinë Pahlavi në vitin 1925, dhe djalit të tij.
Ndonëse në kundërshtim me trendet në të gjithë botën gjatë dy shekujve të fundit, rivendosja e monarkisë kushtetuese në Iran është mjaft e mundshme, sepse është flamuri që mund të bashkojë shumë iranianë nga fragmente të ndryshme kundër Republikës Islamike, duke përfshirë të mërguarit dhe të varfërit e zonave rurale. Megjithëse pjesa më e madhe e kësaj nostalgjie është retrospektive – në fund të fundit, monarkia ra sepse liberalët, komunistët, klerikët dhe të varfrit konservatorë ishin të gjithë të bashkuar kundër saj – monarkia është një alternativë tradicionale ndaj teokracisë që është gjithsesi liberale pa u zhveshur nga shenjtëria. Shumica e “republikave” pranë Iranit janë diktatura që masakrojnë si demokraci të turpshme, ndërsa vendet që respektojnë më së miri qeverinë përfaqësuese dhe udhëheqjen tradicionale dhe monarkitë kushtetuese të rajonit, janë ata si Jordania dhe Maroku.
Iranianët nuk kanë asnjë kujtim të asnjë forme të qeverisjes, përveç monarkisë së Shtëpisë së Pahlavi, ose Republikës Islamike të themeluar nga Ajatollah Ruhollah Khomeini në 1979. Shumë organizata të tjera të opozitës, si Mojahedin-e Khalq, apo Partia komuniste Tudeh, kanë pak mbështetës. Dhe liberalët laikë në Teheran nuk kanë ndonjë plan konkret përveçse po kërkojnë një gjendje demokratike sekulare, e cila nuk është reciprokisht ekskluzive me rivendosjen e Shtëpisë së Pahlavi.
Shumë protestues po ashtu thërrisnin: “O Shah i Iranit, kthehu në Iran”. Ky individ, biri i Mohammad Reza Shah, duket se po e pozicionon veten për një kthim të mundshëm në Iran, nëse thirret. Princi i Kurorës së Iranit, Reza Pahlavi, i cili jeton në mërgim në Shtetet e Bashkuara, ka argumentuar se ai është një demokrat dhe jo monarkist, duke deklaruar gjithashtu se: “Për të cilin mendoni se njerëzit po këndojnë sot? Unë mendoj se ata e kuptojnë se unë jam një person që ata mund të besojnë, një person që ata mund ta njohin që ka një kapital të caktuar politik të lidhur me këtë emër [Pahlavi]. Ata ia atribuojnë këtë modernitetit dhe përparimit që Irani kishte”.
Monarkia iraniane ka një origjinë të gjatë, që nga themelimi i saj nga Kiri i Madh në 559 pes. Shumë prej tyre e shohin si simbol të modernitetit, lidhjes me pjesën tjetër të botës, një lidhje me trashëgimin para-islamike të Iranit, madje edhe lirinë; nëse jo lirinë politike, atëherë të paktën lirinë sociale dhe kulturore. Ndërsa ekonomia ishte e pabarabartë edhe para revolucionit, dhe në ditët e sotme, shkalla e rritjes ekonomike ishte shumë më e madhe gjatë sundimit të Shahut.
Dhe Reza Shah, të cilit shumë prej protestuesve këndonin slogane të favorshme, shpëtoi Iranin në një nga kohët më të errëta, ndërsa ironikisht u ndihmua për të hipur në fron nga i njëjti institucion shumë klerik që përmbysi djalin e tij. Gjenerali brigadier Reza Khan, një oficer në Brigadën Kozake Persik, u rrit gjatë një kohe kur Irani (i njohur atëhere si Persia) ishte në gjendje rënie dhe dobësie serioze. Në lidhje me dinastinë e mëparshme, sipas Michael Axworthy në librin “Një histori e Iranit: Perandoria e Mendjes:
[Dinastia Qajar] kontrollonte lirisht territorin e saj, nëpërmjet bashkëpunëtorëve dhe aleancave me fiset lokale. Burokracia e shtetit ishte e vogël … është vlerësuar se gjysma deri në një e treta e popullsisë ishin ende nomadike blegtorale ose gjysmë nomade. Guvernatorët provincialë ishin shpesh udhëheqës fisnorë. Ata sunduan në mënyrë të pavarur, me pak ndërhyrje nga kryeqyteti …
Si rezultat i ndërhyrjes britanike, ruse dhe osmane gjatë Luftës së Parë Botërore, siç shkroi Ervand Abrahamian në “Historia e Iranit Modern“:
Deri në vitin 1920 Irani ishte një “shtet i dështuar” klasik … ministritë kishin pak ndikim jashtë kryeqytetit. Qeveria ishte dobësuar jo vetëm nga rivalitetet mes lojtarëve tradicionalë dhe midis partive të reja politike, por edhe nga Marrëveshja Anglo-Persiane. Disa provinca ishin në duart e ‘zotërve të luftës’, të tjera në duart e rebelëve të armatosur. Ushtria e Kuqe kishte marrë përsipër Gilanin dhe po kërcënonte të shkonte në Teheran.
Ishte vetëm për shkak të politikave të suksesshme ushtarake dhe të centralizuara politike të Reza Khan, i cili u bë Reza Shah në vitin 1925, pas përmbysjes së dinastisë Qajar, që Irani nuk u shpërbë. Por Reza Shah fillimisht nuk kishte në plan të ngrinte një monarki; përkundrazi donte të ngrinte një republikë. Klerikët, grupimi i të vjetërve konservatorë dhe liberalët e kundërshtuan shpërbërjen e monarkisë për arsye të ndryshme: dy të parët sepse kishin frikë se Reza Khan do të imitonte Kemal Ataturkun në Turqinë fqinje dhe do të krijonte një republikë laike (heqja e kalifatit sunit në 1924 shihej si një paralajmërim i gjërave që do të vinin, madje edhe për iranianët shiitë), ndërsa të fundit kishin frikë se ai do të bëhej një diktator autokratik i një “republike”, gjithashtu si Ataturku. Dhe kështu, dinastia Pahlavi zëvendësoi Qajarët.
Ironikisht, klerikët shpëtuan monarkinë si në vitin 1925, ashtu edhe në vitin 1953, kur mbështetën djalin e tij Mohammad Reza Shah kundër kryeministrit të majtë Mohammad Mossadeq, i cili shihej si shumë socialist dhe i afërt me Bashkimin Sovjetik. Megjithate, më vonë, pjesë të mëdha të popullsisë iraniane u kthyen kundër regjimit autokratik të Pahlavi, dhe që morrën më pas, ishte edhe më shumë autokraci dhe izolim nga komuniteti global, gjë që as liberalët as konservatorët ruralë nuk kërkuan. Një shoqëri konservatore fetare nuk duhet të jetë aq e izoluar ndërkombëtarisht, siç tregojnë rastet e shumë monarkive arabe.
Për shkak se Irani humbi momentin e saj republikan, monarkia shihet si një alternativë legjitime ndaj Republikës Islamike. Sipas Abbas Amanat në librin Irani: Një histori moderne, “adoptimi i një monarkie lejoi regjimin Pahlavi të mbështeten mbi traditën historike të mbretërisë iraniane dhe të fitojë për vete legjitimitetin politik përtej asaj që një president i një republike, qoftë diktatoriale, mund të ketë”. Trashëgimia e Pahlavi-të, të cilët vetë vijnë nga një prejardhje modeste, është “modernizmi, laicizmi dhe nacionalizmi”, kështu që ndoshta sot, një kombinim i mbështetjes nga liberalët, nacionalistët, të mërguarit dhe të varfërit ruralë të lodhur nga të qenit të zhvatur nga klerikët mund të hedhin bazat për rivendosjen e një monarkie kushtetuese iraniane./The Diplomat – Lexo.al
Leave a Reply