Xue Li dhe Cheng Zhangxi/
Artikulli ynë i mëparshëm sugjeroi se Kina mund të jetë e angazhuar për ndërtimin e një rendi botëror të qeverisur nga koncepti antik kinez i li (礼). Një rendë i tillë e konsideron kodin e sjelljes si mjet kryesor për ndërtimin e marrëdhënieve; bazohet në një strukturë të zonës koncentrike; dhe është e hapur. Ndërsa ky rendë është në përputhje me sistemin aktual ndërkombëtar, shumica e anëtarëve do të jenë vende fqinje të Kinës, si dhe një numër i vogël i vendeve nga kontinentet e tjera.
Deri në kohën e vendosjes së plotë të këtij rendi, a do ta zëvendësojë Kina rolin udhëheqës botëror të mbajtur aktualisht nga Shtetet e Bashkuara? Kjo varet nga dy faktorë. Së pari, a ka Kina një dëshirë të tillë? Së dyti, a ka Kina një kapacitet të tillë?
Udhëheqësit kinezë përfshirë Deng Xiaoping, Jiang Zemin, Hu Jintao dhe Xi Jinping kanë deklaruar qartë se “Kina nuk do të kërkojë kurrë hegjemoni”. Xi gjithashtu përmendi më tej se Kina “nuk është e gatshme të bëhet e ashtuquajtura “policja botërore” as për të zëvendësuar këdo”. Kjo mund të nënkuptojë që Kina nuk ka dëshirën për të zëvendësuar rolin global të Shteteve të Bashkuara. Megjithatë, disa mund të argumentojnë se dëshirat e një vendi janë të paqëndrueshme dhe që kapacitet kanë më shumë rëndësi – që do të thotë se Kina do të ndryshojë dëshirat e saj kur të rritet kapaciteti i saj. A mundet, pra, kapaciteti i Kinës të tejkalojë atë të Shteteve të Bashkuara?
Kapaciteti i një vendi mund të ndahet në “fuqi të fortë” dhe “fuqi të butë”. Fuqia e fortë, veçanërisht kapaciteti ekonomik dhe forca ushtarake, është themeli i rolit udhëheqës global të Shteteve të Bashkuara pas Luftës së Dytë Botërore. Por, një kombinim i fuqisë së fortë dhe të butë është kushti i nevojshëm dhe i mjaftueshëm për ngritjen e një udhëheqësi global. Fuqia e butë e Shteteve të Bashkuara kryesisht mishërohet në ndërtimin dhe udhëheqjen e sistemit ndërkombëtar të pasluftës, atributet e tij kulturore, zhvillimin e shkencës dhe teknologjisë, arsimin e lartë dhe politikën relativisht të lirshme të emigracionit.
Në fund të Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara përbënin 60 për qind të PBB-së globale dhe kapaciteti industrial i prodhimit të saj ishte sa gjysma e asaj të botës. Prodhimi i saj i naftës dhe çelikut përbënte 70 për qind dhe 64 për qind të totalit botëror respektivisht dhe Shtetet e Bashkuara mbanin 73.4 për qind të rezervave të arit të të gjithë botës kapitaliste në atë kohë. Me këtë fuqi të fortë si bazë, krahas kapacitetit të avancuar të prodhimit dhe zhvillimit teknologjik të Shteteve të Bashkuara, forca ushtarake amerikane në fund të Luftës së Dytë Botërore e tejkaloi atë të fuqive të tjera fitimtare aleate. Falë këtyre përparësive, Shtetet e Bashkuara kanë qenë vazhdimisht ekonomia më e madhe në botë që nga Lufta e Dytë Botërore dhe në të njëjtën kohë kanë ndërtuar një sistem global të aleancës dhe një rrjet të bazave ushtarake globale.
Ndryshe nga Britania e Madhe, Franca dhe vendet e tjera që ushtruan ndikim ndërkombëtar nëpërmjet kolonive, Shtetet e Bashkuara preferuan të qeverisnin botën duke krijuar një sërë sistemesh ndërkombëtare: Kombet e Bashkuara dhe bashkëpunëtorët e saj për arenën politike dhe të sigurisë; sistemi i aleancës dhe rrjeti bazë ushtarak në arenën ushtarake; sistemin e Bretton Woods për financat dhe Marrëveshjen e Përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë (GATT, që më vonë u zhvillua në OBT) për tregtinë.
Shtetet e Bashkuara u renditen të parët në botë në aspektin e prodhimit industrial qysh në 1894. Sidoqoftë, ishte vetëm pas Luftës së Dytë Botërore, që ajo tejkaloi vendet evropiane sa i përket teknologjisë dhe arsimit të lartë. Duke pasur parasysh zhvillimin e shpejtë të Shteteve të Bashkuara në shkencat humane dhe shoqërore, si dhe fluksin e intelektualëve evropianë gjatë Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara, në këtë fazë, kishin zëvendësuar vendet evropiane si qendër globale për kërkimin shkencor dhe arsimin e lartë, duke tërhequr kështu talente nga e gjithë bota.
Politika e emigracionit relativisht e lirshme e Shteteve të Bashkuara gjithashtu nxiti këtë trend. Si rezultat i mbledhjes së talenteve globale, Shtetet e Bashkuara fituan një kapacitet të pakrahasueshëm për inovacion dhe u bënë një shtëpi universale për popujt e aftë nga vende dhe qytetërime të ndryshme. Pas Luftës së Dytë Botërore, Shtetet e Bashkuara kontribuuan në më shumë se 50 për qind të fituesve të çmimit Nobel. Ky lulëzim i talenteve gjithashtu nxiti rolin udhëheqës global të SHBA-së. Shtetet e Bashkuara do të mbajnë avantazhin e tyre në tërheqjen e imigrantëve me cilësi të lartë në të ardhmen e afërt.
Lufta e Dytë Botërore i ofroi Shteteve të Bashkuara një mundësi të jashtëzakonshme për t’u bërë një udhëheqës botëror. Rindërtimi i rendit botëror përmes luftës është vështirë të imagjinohet në epokën e armëve bërthamore. Duke qenë se rritja e qetë është zgjedhja e vetme reale për Kinën për momentin, Kina mund të tejkalojë Shtetet e Bashkuara vetëm në disa aspekte të veçanta siç janë PBB-ja, shpenzimet e mbrojtjes kombëtare, numri i studentëve ndërkombëtarë dhe kështu me radhë. Sa i përket numrit të aleatëve, bazave ushtarake globale, ndikimit në Kombet e Bashkuara dhe bashkëpunëtorët të saj, ndikimit në sektorin e financave globale dhe kështu me radhë, është shumë e vështirë për Kinën të rivalizojë Shtetet e Bashkuara.
Përveç kësaj, qeverisja ndër-civilizuese kushton shumë. Ndërsa fuqia e butë e SHBA u ndihmua nga një përshtatje globale me elementët kulturorë evropianë, të përhapur gjatë kolonializmit, kultura kineze është një qytetërim tipik rajonal – gjë që rrit ndjeshëm koston e qeverisjes globale të Kinës dhe kufizon apelin global të Kinës. Më tej, duke pasur parasysh se Kina e ka të vështirë për të tërhequr talentet globalë si Shtetet e Bashkuara dhe për t’u bërë një shtëpi e re për emigrantët, Kina ka shumë pak gjasa të mbizotërojë Shteteve të Bashkuara në arsimin e lartë, kërkimin shkencor dhe inovacionin.
Në procesin e rritjes së saj, Kina ka të ngjarë të përqendrohet në ndërtimin e rendit ose sistemit të vet. Megjithatë, kjo do të jetë kryesisht e kufizuar në ndikimin rajonal, dhe kryesisht e reflektuar në aspekte jo-ushtarake. Kina mund të pritet të krijojë mekanizma ndërkombëtarë të kufizuar në fusha të caktuara (siç është Banka Aziatike e Investimeve të Infrastrukturës), por përsëri, krijimi i organizatave mbizotëruese ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara do të jetë e pamundur për Kinën.
Në tërësi, Kina nuk ka gjasa të zëvendësojë rolin global të Shteteve të Bashkuara pas rritjes së saj./The Diplomat – Lexo.al
Leave a Reply