Siç pritej prej kohesh, Donald Trump u përul egos së tij, xhelozisë së tij ndaj Barak Obamës, donatorëve të tij të vijës së ashpër, grupit të tij të ri të këshilltarëve hebraikë, dhe mbi të gjitha injorancës së tij dhe u largua nga Plani Gjithëpërfshirës i Përbashkët i Veprimit (JCPOA), marrëveshjen ndërkombëtare që pengon Iranin nga pajisja me armë bërthamore. Së bashku me vendimin e tij të marrë për të braktisur Partneritetin Trans-Pacific, kjo ka të ngjarë të jetë gabimi i tij më i rëndësishëm i politikës së jashtme deri më tani.
Është e rëndësishme të kuptojmë se çfarë po ndodh vërtet këtu. Vendimi i Trump nuk bazohet në dëshirën për të mbajtur Iranin larg nga pajisja e një bombe bërthamore; nëse do të ishte kështu, do të kishte shumë më tepër kuptim për të qëndruar i vendosur në marrëveshje dhe përfundimisht të negociohej për ta bërë atë të përhershme. Në fund të fundit, si Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Bërthamore (e cila monitoron dhe kontrollon infrastrukturën e Iranit) dhe inteligjenca e SHBA-së pajtohen se Irani ka qenë në përputhje të plotë me JCPOA që kur u nënshkrua. Në të vërtetë, siç thekson Peter Beinart, Shtetet e Bashkuara kanë dështuar të përmbushin angazhimet e tyre.
Gjithashtu, vendimi i Trump nuk ishte i motivuar as nga një dëshirë për të kundërshtuar aktivitetet e ndryshme rajonale të Iranit, siç është mbështetja e saj për regjimin e Bashar al-Assad në Siri dhe Hezbollah në Liban. Nëse ky do të ishte qëllimi i tij, rruga e logjikshme e veprimit do të ishte të qëndronte në marrëveshje (e cila mban Iranin nga armët nukleare) dhe të bindte vende të tjera për t’u bashkuar me Shtetet e Bashkuara për të ushtruar presion ndaj Iranit për këto çështje shqetësuese. Jo vetëm që Trump do ta ketë të pamundur për të mbledhur koalicionin e njëjtë shumëkombësh që prodhoi JCPOA, por Irani do të jetë dy herë hezitues për të negociuar me Shtetet e Bashkuara tani që Trump ka treguar se fjala e Amerikës thjesht nuk mund të besohet.
Pra, çfarë po ndodh? Thjesht: Braktisja e JCPOA bazohet në dëshirën për të “mbajtur Iranin në kutinë e ndëshkimit” dhe për ta parandaluar atë nga vendosja e marrëdhënieve normale me botën e jashtme. Ky synim bashkon Izraelin, krahun e linjës së ashpër të lobit të Izraelit (p.sh. Komiteti Amerikan i Izraelit për Marrëdhëniet Publike, Fondacioni për Mbrojtjen e Demokracive, Të Bashkuar kundër Iranit Bërthamor), dhe skifterëve përfshirë Këshilltarin e Sigurisë Kombëtare John Bolton, Sekretarin e Shtetit Mike Pompeo , dhe shumë të tjerë. Frika e tyre e madhe ishte se Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj në Lindjen e Mesme ndoshta do të duhej ta pranonin Iranin si një fuqi legjitime rajonale dhe t’i jepnin njëfarë ndikimi rajonal. Nuk bëhet fjalë për dominimin rajonal, të cilin Irani ndoshta nuk kërkon dhe që është vite dritë nga arritja e tij, por më tepër njohja se Irani ka interesa rajonale dhe se preferencat e saj duhet të merren parasysh kur zgjidhen çështje të rëndësishme rajonale. Kjo është një anatemë për skifterët të SHBA-ve, qëllimi kryesor i të cilave është të sigurojnë që Irani të mbetet përgjithmonë i izoluar.
Në thelbin e kësaj perspektive është sirena për ndryshimin e regjimit, të cilin skifterat e SHBA-së dhe forcat e tjera anti-regjim kanë ndjekur për dekada të tëra. Ky është qëllimi përfundimtar i grupeve të tilla si Mujahedeen-e-Khalq (MEK), një grup iranian i mërguar që dikur ishte në listën e terrorizmit të SHBA. MEK-u është përçmuar brenda Iranit, por është mbrojtur nga politikanët republikanë dhe demokratë (përfshirë Boltonin), dhe për të cilët ka pasur pagesa të mëdha në të kaluarën. Kush thotë se nuk mund të blesh – apo të paktën të marrësh me qira – një politikan amerikan? (Në fakt, askush nuk e thotë këtë më.)
Skifterët shohin dy rrugë të mundshme për ndryshimin e regjimit. Qasja e parë mbështetet në ngritjen e presionit ekonomik mbi Teheran me shpresën se pakënaqësia popullore do të rritet dhe se regjimi klerikal thjesht do të shembet. Opsioni i dytë është të provokojë Iranin në rifillimin e programit të tij bërthamor, i cili do t’i japë Uashingtonit justifikimin për të nisur një luftë parandaluese.
Le të shohim me pak më shumë kujdes secilën prej këtyre opsioneve.
Lidhur me të parën, besimi se sanksionet gjithnjë e më të forta do të shkaktojnë rënien e regjimit është mendim i dëshiruar. Embargoja e SHBA-së në Kubë ka zgjatur më shumë se 50 vjet dhe regjimi i Kastros është ende në fuqi (edhe nëse Fidel tani është i vdekur dhe vëllai i tij Raul sapo ka dhënë dorëheqjen në favor të një pasuesi të zgjedhur). Gjashtëdhjetë vjet e më shumë e sanksioneve gjithnjë në rritje nuk kanë sjellë rrëzimin e regjimit të Koresë së Veriut dhe as nuk e ndaluan atë nga funksionalizimi i një arsenali të përdorshëm bërthamor. Tashmë na është thënë për vite se Irani ishte në prag të rënies por kurrë nuk dukej të ndodhte. Sanksionet nuk e rrëzuan Saddam Hussein në Irak ose Muammar al-Qaddafi në Libi.
Linjat e ashpra u ngazëllyen disa muaj më parë, kur demonstratat anti-qeveritare ndodhën në disa qytete iraniane, por, sipas kësaj logjike, demonstratat masive që kanë ndodhur në shumë qytete amerikane që nga zgjedhja e Trump, janë shenja se ndryshimi i regjimit është i afërt. Nuk ka gjasa në asnjë rast. Presioni ekonomik nganjëherë mund të ndihmojë në bindjen e kundërshtarëve për të negociuar dhe ndoshta edhe për të ndryshuar politikat e tyre dhe ato mund të dobësojnë ekonominë e armikut gjatë kohës së luftës, por duke braktisur JCPOA nuk do ta sjellë Iranin në gjunjë.
Por nëse unë jam gabim dhe regjimi klerik bie? Siç kemi parë në mjedise të tjera, rezultati nuk ka gjasa të jetë një regjim i qëndrueshëm, i mirëfilltë dhe pro-amerikan. Ndryshimi i regjimit të sponsorizuar nga Shtetet e Bashkuara në Irak çoi në një luftë civile, një kryengritje brutale dhe ngritjen e Shtetit Islamik. Shikoni çfarë ndodhi me ndryshimin e regjimit të imponuar nga jashtë në Libi. Shtetet e Bashkuara gjithashtu kanë ndërhyrë vazhdimisht në vende si Somalia, Jemeni, Afganistani dhe Siria gjatë viteve të fundit, dhe të gjitha ato që korrën ishin paqëndrueshmëria shtesë dhe terreni pjellor për terroristët.
Dhe të mos harrojmë se ndryshimi i regjimit origjinal të mbështetur nga SHBA në Iran – i cili hoqi dorë nga kryeministri Mohammad Mossadeq i zgjedhur në mënyrë demokratike dhe rivendosi Shah Mohammad Reza Pahlavi në vitin 1953 – solli anti-amerikanizmin që Shtetet e Bashkuara kanë pasur për t’u përballur që nga revolucioni i vitit 1979. Dhe mos harroni se shumë kundërshtarë të shquar të regjimit – duke përfshirë udhëheqësit e të ashtuquajturit Lëvizja e Gjelbër – gjithashtu mbështesin programin bërthamor të Iranit dhe nuk janë gati të bëhen servilë të Uashingtonit edhe nëse ato do të vinin në pushtet në një mënyrë.
Sa i përket opsionit të dytë – luftës – këtu, shpresat e skifterëve janë se nëse nga shtytja bëhet një presion i madh dhe paraqitet një mundësi për luftë, kombinimi i njohur i tronditjes dhe frikës do të eliminojë njëkohësisht infrastrukturën bërthamore të Iranit dhe do të frymëzojë njerëzit e saj për tu ngritur dhe përmbysur udhëheqësit që (me sa duket) i çuan në këtë situatë të keqe. Ky skenar është i dukshëm: Nëse Amerika lëshon bomba ndaj iranianëve, mund të vini në bast që reagimi i tyre i parë nuk do të jetë mirënjohja. Në vend të kësaj, një fushatë ajrore amerikane dhe / ose izraelite kundër Iranit do të shkaktonte nacionalizëm iranian dhe do të çimentonte besnikërinë e popullatës ndaj regjimit edhe më fort.
Për më tepër, një grevë ushtarake nga Izraeli ose Shtetet e Bashkuara nuk do ta parandalonte Iranin nga marrja e një arme bërthamore; do ta vononte atë vetëm për një vit apo dy. Një sulm i tillë do të bindte të gjithë në Iran se e vetmja mënyrë për të qenë të sigurtë është që të marrin një mjet parandalues të tyrin, siç ka Koreja e Veriut dhe basti i sigurt është se Irani thjesht do të dyfishojë përpjekjet e tij në vende të fshehura dhe më të mbrojtura. Dhe sapo Shtetet e Bashkuara të detyrojnë Iranin të shkojë kësaj rruge, ka gjasa që shtetet e tjera në rajon do ta ndjekin. Nëse ju mendoni se bota do të ishte më mirë me disa regjime të armatosura bërthamore në Lindjen e Mesme, atëherë me të gjitha mjetet zgjidhni këtë opsion. Vetëm mos mu ankoni mua pas kësaj.
Dhe mos bëni asnjë gabim: Nëse vjen lufta dhe rezultati është më shumë jetë të humbura dhe më shumë dollarë të zhdukura, dhe ndoshta ndez edhe një konflikt më të gjerë rajonal, faji do ti mbetet vetëm njeriut që aktualisht është ulur në Zyrën Ovale. Asnjë sasi hiri të hedhur, hedhje faji, dhe fushatë me cicërima në twitter do të jetë në gjendje ta mbulojë këtë fakt.
Me pak fjalë, goditja më e fundit e Trump tregon se ai nuk i jep popullit amerikan politikën më të kontrolluar të politikës së jashtme që kishte premtuar në vitin 2016, ose korrigjimin e gabimeve të ndryshme të bëra nga paraardhësit e tij (prej të cilëve kishte shumë). Në vend të kësaj, Trump po na çon në një politikë të jashtme naive, jo të sofistikuar, unilaterale dhe tepër militarizuese të mandatit të parë të George W. Bush. Emërimi i Boltonit në Këshillin e Sigurisë Kombëtare, Pompeo si Sekretar i Shtetit dhe emërimi i ish-mbikëqyrëses të torturave Gina Haspel për të drejtuar CIA-n – është kthim jo në realizëm, por në Cheneyism. Kujtoni sa mirë ka funksionuar kjo?
Otto von Bismarck dikur tha se ishte mirë të mësosh nga gabimet e tuja, por më mirë për të mësuar nga të dikujt tjetër. Ky episod i fundit tregon se Shtetet e Bashkuara nuk janë vërtet të aftë të mësojnë nga asnjë nga këto. Dhe sugjeron që komentet apokrifike të Winston Churchill rreth Shteteve të Bashkuara që gjithmonë bëjnë gjënë e duhur tani duhet të rishikohen. Nën Trump, duket, Shtetet e Bashkuara do të bëjnë gjithmonë gjënë e gabuar, por vetëm pasi në fillim të shqyrtohen – dhe hidhen poshtë – të gjitha alternativat dukshëm më të mira./Foreign Policy – Lexo.al/
Leave a Reply