“Koha e pelikulës” e Mevlan Shanaj dhe Natasha Lakos ishte një film i kujtesës dhe i artit të përkushtuar, i gjurmës së individit që lë në historinë e madhe, një film i bërë me shpirt dhe art, një film që e ke të vështirë të shkëputesh një çast, pasi gjithçka të rrëmben. Nuk ka tekst të rëndomtë, janë të tjerët që flasin, është zëri i saj, kujtimet, është vibrimi i shpirtit dhe i dashurisë për filmin, i përvojës, ethes së krijimit, që shpesh të lë pa gjumë. Një film që më preku dhe jo më kot, pasi Xhanon e kishim gjithnjë pranë në sallat dhe korridoret e Kinostudios.
Më kujtohet kur nga viti 2004 apo 2005, kisha mbërritur në Tiranë dhe u takova me të në kafenenë e vogël në një oborr simpatik pranë ish-pallatit ku jetonte më parë. Atëherë po shkruante kujtimet e saj dhe jetën në film, çka e pasiononte shumë. Kujtuam ndër të tjera udhëtimin tonë në Paris, dëborën e shkurtit, Muzeun e Luvrit, kohën kur ajo ishte e sëmurë dhe duhej të diagnostikohej nga mjekë të njohur francezë. Ishte kënaqësi të udhëtoje me të, pasi ajo ishte gjithnjë me humor, edhe pse e sëmurë.
Ishte veprimtaria e një “Jave të Filmit Shqiptar”, ku mes filmave do të shfaqej dhe filmi “Beni ecën vetë”. Më kujtohet kur zbritëm nga aeroporti bashkë dhe me Kiço Blushin dhe dy vajza të Ministrisë së Kulturës, që dolën të na prisnin, që të dyja me të njëjtin emër, Marie (ç’koincidencë), ato na thanë menjëherë se pas vendosjes në hotel, kishin rezervuar për të ndjekur së bashku shfaqjen e famshme në “Moulin Rouge”, por atasheu i Kulturës së ambasadës menjëherë na urdhëroi të thoshim se nuk duhej të shkonim në shfaqje të tilla dhe se duhej të thoshim se ishim të lodhur.
E sigurisht, ashtu bëmë pasi si mund të dilnim kundër ambasadës. Ato ditë, ministria franceze e Kulturës na kishte dhënë bileta për të parë filmat e ditës në ekranet e kinemave të ndryshme dhe më kujtohet që në mbrëmje ne po shëtisnim në Champs Elysées. Në një nga reklamat e njërës prej kinemave shkruhej, “Emmanuelle – Gjer në fund të dëshirës”. Mendova menjëherë se duhej të kishte diçka erotike dhe se ishte rasti të shikonim më së fundi diçka të tillë.
Dhe unë iu drejtova drejt asaj salle kinemaje ku filmi tashmë kishte filluar dhe dikush me një llambë na uli diku nga mesi. Salla ishte plot. Dhe ja, menjëherë në ekran, ne pamë një femër të bukur nudo. Xhano dhe Kiço nuk e dinin se ç’film ishte dhe salla shikonte në qetësi edhe pse në sekuencën në vazhdim, në plan të afërt, ishte vetë seksi i femrës që tymoste një cigare. Pa dyshim, ishte diçka e papritur për ne që vinim nga Shqipëria dhe unë hodha sytë nga Xhano dhe Kiço, por që të dy ata shikonin të heshtur, pa shprehur asnjë lloj shqetësimi.
Për mua ishte e habitshme qëndrimi i qetë i Xhanos dhe ne e pamë filmin deri në fund. Kur dolëm, Xhano filloi të diskutonte për ngjyrën e pelikulës së filmit, për lojën e aktorëve, dekoret apo për dramën e dobët që e bënte filmin thjesht komercial, pasi ai film, që quhej “Emanuela”, kishte katër vjet që shfaqej në të njëjtën sallë kinema të Champs Elysées dhe ishte parë nga miliona spektatorë… Dikush tjetër, pa dyshim, do të fliste gjithë mllef e revoltë kundër artit borgjezo-revizionist! Atë ditë që po pija kafen e fundit me Xhanon, nuk e dija se diçka tjetër e mundonte shpirtin e saj. Këtë gjë e mora vesh më vonë, nga Ilir Keko, miku im, kur më dhuroi librin me kujtime të Xhanos, “Ditët e jetës sime”.
Dhe habia ime ishte e madhe. Ëndrra e saj një natë zhgjëndrre, ajo që kishte parë pas vdekjes së të dashurve të saj, Endrit dhe Teodorit, ishte diçka e rrallë që i ndodh njeriut: kishte parë në ëndërr vetveten duke shkuar në varret e të dashurve të saj. Çuditërisht, midis emrave të njohur, shumë prej tyre artistë, ajo kishte parë dhe një varr të bukur, që nuk e kishte pikasur gjatë vizitave të fundit të saj. Kur i ishte afruar, kishte dalluar emrin e saj si dhe fotografinë e vetvetes.
Sigurisht, ishte stepur, por pastaj ishte gëzuar kur kishte vënë re se ai varr ishte pranë dy të dashurve të saj. Dhe që atë ditë, ajo mendoi të zinte një vend për vetveten afër tyre. Me miqtë e saj, ajo arriti ta bënte këtë duke ngritur një varr me mbiemrin Keko, fare pranë tyre. Tashmë ishte e qetë. “Është e çuditshme marrëdhënia e njeriut me vdekjen në moshën time, shkruante Xhano në librin e saj; ajo nuk është e frikshme dhe e largët… vjen një ditë që njeriu të bashkëjetojë me vdekjen miqësisht dhe paqësisht… Ndodhi si në një film!”
Po, jeta e Xhanos në film, në filmin e jetës së saj, siç e pamë në këtë film të mrekullueshëm, një jetë e mbushur me aq shumë dashuri e kujtime, kujtime aktorësh, fëmijësh që kanë interpretuar dikur, miqsh kineastë, që e kanë shoqëruar dhe bashkëpunuar me të në sheshin e xhirimit apo kritikë të huaj të kinematografisë, që e krahasonin atë me një François Truffaut të “Nouvelle vague” franceze. Ishte, pra, jeta e saj e pagjumë në film, dashuritë, shqetësimi për krijimin e figurave artistike në mënyrë që filmi të ishte sa më pranë jetës e ku thjeshtësia e jetës mbart në vetvete një lloj magjie. Është celuloidi, që na grish të harrojmë një çast botën ku jetojmë dhe të ndjekim jetën e dikujt që nuk është më…
(Shkrimtari dhe ish-ambasadori shqiptar në Francë, Luan Rama, ka shumë për të treguar për Xhanfise Kekon.)
Leave a Reply